“Besleme Basın”, basın tarihinin ayrılmaz modülü gibidir…
Besleme Basın, Demokrat Parti devrinin tarifidir ancak basının iktidarlar tarafından beslenmesi oldukça eskidir, ta Abdülhamid’e dayanır.
Babıâli kararıyla, bir nezaret bütçesinden yardım gören birinci gazete Serveti Fünun’dur. Başkaları Hazine-i Hassadan ve Ceb-i Hümayundan himaye olunurdu.
Birkaç sene sonra bütün gazetelere maaş bağlanmıştır.
Bunu kim yazıyor?
Serveti Fünun’un kurucusu Ahmet İhsan…
Anılarında anlatıyor:
“Dahiliye müsteşarı Reşit Mümtaz bey işi çabuk gördü, Servetifünun’a Dahiliye bütçesinden ayda 3240 kuruş verilmesine gerek gösterdi…”
Aralık 1891 tarihli Takvim-i Vakayi gazetesinde yayımlanan bir kararname de şöyledir:
“Ahmet İhsan Beyefendiye gereği ölçü muavenet akçası verilmesi için… Emrü fermanı hazreti şehriyari…”
* * *
‘Besleme Basın’ tabiri Falih Rıfkı Atay’a ilişkin, onun buluşu.
İktidar yanlısı olduğu için ekstra banka ilanlarıyla sırtı sıvazlanan basını tanımlamak için kullanmıştı.
Deyim ülke realitesine o denli oturdu ki ansiklopedilere bile girdi.
“Varlığını rastgele bir kurum ve kuruluştan aldığı para yardımıyla sürdürebilen, bunun için de kendine yardım edenleri körü körüne savunan gazetelere Besleme Basın denir.”
Bu, Büyük Larousse Ansiklopedisi’nin tarifi.
* * *
Demokrasinin özünü, tabir ve basın özgürlüğü oluşturur.
Siyasal iktidarlar basın ve söz özgürlüğünü dinamitlediği vakit toplumsal sıhhat da zehirleniyor.
Geçmişte yaşadık.
Demokrat Parti’nin toplumsal sağduyuyu dinamitleyen “Besleme Basın” zihniyetinin boyutları, 1960 tarihinde Ulusal Birlik Komitesi’nin yayınladığı “Besleme Basın” ile ilgili kararnamede açıkça ortaya çıkar:
“Sabık ve sakıt iktidar organı bulunan gazetelerle iktidarı destekleyen gazete ve mecmuaları resmi ilan ve reklamlar, Başbakanlık Örtülü Ödeneği vesaire kaynaklarla beslemek, gereksinimlerinden fazla kâğıt tahsis ederek maddi imkânlarını genişletmek ve muhalefeti tutan, mücadeleci vasfını taşıyan gazete ve mecmualara az miktarda resmî ilan ve gereksinimlerinden noksan kâğıt tahsis eylemek ve bazen bunları büsbütün keserek tazyik altında bulundurmak suretiyle görevin berbata kullanışına dair son tahkikat kararı bugün yayınlamıştır.
Kararname evvela resmî ilan ve reklam mevzuunda çıkan beş ilan kararnamesinin tatbikatını tetkik etmekte ve her kararnamenin tatbikatında gazetelerin aldıkları ilan bedelleri tespit edilmiş bulunmaktadır. Bu sayılara nazaran tiraj bakımından düşük olan gazetelere, tiraj bakımından yüksek olan gazetelerden daha çok yahut tıpkı düzeyde ilan verilmiştir.”
* * *
Basın Tarihi’nde “Besleme Basın “ üzerine çok yazdım.
Bugün bahse tekrar geri dönmemim nedeni Ozan Bingöl’ ün Sözcü Gazetesi’ndeki “Kamu bankalarının reklam harcamaları kimlere akıyor?” yazısı oldu.
Kamu bankalarından birinin geçen yılki reklam harcaması 2005 yılının 374 katı olmuş.
Bir başkasının reklam harcamasında ise 298 misli bir artış gözlenmekte.
Aynı dönemde iki büyük özel bankanın reklam artışı ise yalnızca 8 misli olmuş.
Kamu bankalarındaki bu reklam harcama artışı nedir?
O devasa paralar nerelere harcanmış?
* * *
Bingöl şunları yazıyor:
“….hesaplamalarımıza nazaran 19 yılda bugünkü karşılığı 43.3 milyar lira olan reklam pastası hangi yayın kuruluşlarına, hangi kriterlere ve ölçülere nazaran dağıtılmıştır?
Bu soruyu sormak hakkımız.
Çünkü yersiz, gereksiz yapılan her reklam vergilerimizden çalınmaktadır.
Bankaların, reklam verecekleri yayın kuruluşlarını seçerken, reyting, tiraj ve gibisi kriterleri dikkate alıp almadıklarını bilmiyoruz.
Ama kamu sermayeli bu bankaların bilhassa son devirde reklamlarının aşikâr medya kümeleri üzerinde ağırlaştığı konusu kamuoyunun malumu bir husustur.”
* * *
Bingöl, vergilerimizle ayakta duran kamu bankalarıyla Besleme Basın yaratmanın mahsurlarını da bir sefer daha anlatıyor:
“Reklam vermede objektif kriterlere uyulmayıp belirli bir medya kümesine yakınlık, iktidara yakınlık ve gibisi kriterler temel alındığı durumda bunun ismi reklam verme değil, kamu kaynaklarının berbata kullanımı, medyanın ve siyasetin kamu kaynaklarıyla finansmanı olur.
Reklamın emeli, pazarlanmak istenen hizmetin, eserin geniş bölümlere ulaştırılmasıdır. Bu maksat güdülmeden yapılan reklamın ana gayesi reklam verilene kaynak aktarılmasına dönüşür. Bu türlü bir uygulama basın ve yayın kuruluşları ortasında ayrımcılık manasına gelir.
Bu uygulama, basın ve medyada rekabet eşitliğini bozar.
Basın ve yayın kuruluşlarının belirli çevrelerin buyruk ve talimatlarıyla hareket etmesine yol açar.
Bir kısım medyanın ise reklam alabilmek için sesinin kısılması, otosansür uygulaması sonucunu doğurur.
Sonuçta tüm bunlar, kamu kaynaklarının birilerine peşkeş çekilmesi yanında;
özgür basını ve medyayı, münasebetiyle da demokrasiyi ortadan kaldırır.”
* * *
Besleme Basın uygulaması Abdülhamid’le başlıyor…
Demokrat Parti periyodunda ise azmanlaşıyor…
Bugün ise medyayı öldürecek kadar arsızlaşmış durumda.
2024 yılında okumadığımız, izlemediğimiz medyayı, bizim vergilerimizle varlık bulan kamu bankalarıyla finanse etmek yalnızca cebimizden para çalınmasına neden olmuyor, haber kaynağımız olması gereken medyayı da yok ediyor.
Çünkü neredeyse bütün canlılar “beslenerek” büyürken, basın “beslendiğinde” ölüyor.
Bugün karşımızda duran “cenaze” de bunun açık ispatı esasen.
P24’ten alınmıştır.