Türkiye’de Pazartesi günü meydana gelen ve Suriye’deki kayıplarla birlikte binlerce kişinin öldüğü zelzele, dünyada son on yılın en çok can kaybına yol açan sarsıntılarından biri olarak tarihe geçti.
Depremlerin sık yaşandığı Türkiye’de 1939 ile 1999 yılları ortasında beş büyük zelzele oldu.
1900 yılından bu yana da bu topraklarda meydana gelen 76 sarsıntıda 90 binden fazla kişi öldü. Can kayıplarının yarısından fazlası da 1999 ile 1939 ortasındaydı.
BBC Türkçe’de yer alan habere nazaran; dünya genelinde son yirmi yılda meydana gelen en şiddetli zelzeleler ortasında, 2,200 kişinin öldüğü 2021 Haiti zelzelesi, 4,300’den fazla kişinin öldüğü 2018 Endonezya sarsıntısı ve 2017’de meydana gelen, 400’den fazla kişinin öldüğü İran-Irak zelzelesi var.
Deprem Tahminleri
Bilim insanları, sarsıntıların nerede gerçekleşebileceğini bilmenin mümkün olduğunu lakin ne vakit gerçekleşebileceğini iddia etmenin hala sıkıntı olduğunu söylüyor. Pekala sarsıntılar öngörülebilir mi?
“Maalesef hayır,” cevabını veriyor Imperial College London’da misyonlu deprembilim uzmanı Dr Stephen Hicks.
“Ama zelzeleleri varsayım edebiliriz. Bir mümkünlük verebiliriz. California ve Japonya üzere yerlerde zelzele kestirimleri artık giderek daha fonksiyonel hale geliyor,” diyor Dr Hicks.
Peki Zelzele Anında Güvenliğiniz İçin Ne Yapmalı, Ne Yapmamalısınız?
Depremin ne vakit meydana geleceğini öngörmek güç olsa da, uzmanlara nazaran her vakit hazırlıklı olmalısınız. Yani, zelzele ihtimaline karşı bir planınız olmalı.
“Sık sarsıntı meydana gelen bir bölgedeyseniz, meskeninizde acil durum çantası bulundurmak uygun olur,” diyor Dr Hicks. Çantanın içinde de su, el feneri, birinci yardım kiti ve besin bulunmalı.
Kızılhaç’a nazaran çantada nakit para ve daima aldığınız ilaçların listesinin bulunduğu, sıhhat bilgilerinin yer aldığı özel ve ferdî evraklarınızı de bulundurmalısınız. .
Depreme Nerede Yakalandıysanız Orada Kalın, Tabi Güvenliyse
ABD Jeolojik Araştırma Merkezi’ne (USGS) nazaran, zelzeleye yakalandığınız yerde kalır ve hareket etmezseniz yaralanma ihtimaliniz düşük olur. Münasebetiyle merkez, sarsıntı anında süratle dışarıya koşulmaması tavsiyesinde bulunuyor. Çünkü araştırmalar, birden fazla yaralanmanın bina içinde hareket ederken yahut dışarı çıkmaya çalışırken yaşandığını gösteriyor.
Uzmanlar, güvenliğinizi sağlayacak üç söze dikkat çekiyor: “Çök, kapan, tutun”.
AFAD’ın internet sitesinde ve USGS’nin tavsiyesinde şu tabirler var:
Başınızı iki elinizin ortasına alarak yahut bir gözetici (yastık, kitap vb) gereç ile koruyun. Sarsıntı geçene kadar bekleyin ve inançlı bir yerde diz üstü çökün. Baş ve enseyi koruyacak halde kapanın, düşmemek için de sabit bir yere tutunun. Sarsıntı sona erene kadar da bulunduğunuz yerde kalın.
Deprem anında birinci sığınılan yerlerden biri kapılar oluyor. Lakin şayet bina eski bir binaysa ve kapılar yüke sağlam değilse uzmanlar masa altlarının daha inançlı olabileceğini söylüyor.
Camlar ve pencereler genelde zelzele anında kırılan, yıkılan birinci yerlerden olur. Uzmanların tavsiyesi bu bölgelerden uzak durulması tarafında.
Güvenliyse Dışarı Çıkın
Sarsıntı bittiğinde, binanın hasar alma ihtimaline karşı binadan çıkmak güvenliğiniz için güzel olabilir.
Şimdiye kadar verilen tavsiyeler sarsıntıya bina içinde yakalanmanız durumunda yapılacaklara ilişindi. Pekala fakat, sarsıntıya dışarıda yakalanırsanız ne yapacaksınız?
“Neredeyseniz orada kalın,” diyor uzmanlar. Binalardan, elektrik kablolarından, obruklardan, yakıt ve gaz çizgilerinden, borulardan uzak durulması, yaralanma riskini de azaltır. Ağaçlardan, telefon direklerinden ve binalardan uzak açık bir alanda beklemek inançlı olabilir.
Ancak Türkiye’de Pazartesi günü yaşanan sarsıntı üzere hava şartlarının kuvvetli olduğu devirlerde dışarıda sığınaklar kurulması yahut inançlı kapalı alanlar oluşturulması gerekir.
Tehlikelerden Uzak Durun
ABD merkezli Earthquake Country Alliance isimli zelzeleyle uğraş kuruluşuna nazaran mevt ve yaralanmaların birçok, sabitlenmemiş aletlerin sarsıntıyla birlikte yerlerinden oynayıp savrulmalarından kaynaklanıyor.
Bu aletler de genelde, televizyonlar, lambalar, camlar ve kitaplıklar olabiliyor. Yaralanmayı önlemenin bir yolu bu aletleri ve mobilyaları esnek kayışlarla duvara sabitlemek. Böylece sarsıntı anında savrulmalarını engelleyebilirsiniz.
Bir öteki tehlike de zelzeleyle ziyan gören boru çizgilerinden sızan gaz.
Dr Hicks, 1906’da 3 binden fazla kişinin öldüğü San Francisco zelzelesini hatırlatıyor.
“O zelzelede yaşanan kayıpların birden fazla gaz boru çizgilerinin patlamasından kaynaklanmıştı, sarsıntıdan yahut binaların çökmesinden değil,” diyor Dr Hicks. Sarsıntı anında uçucu ve kolay tutuşabilecek hususlardan mümkün olduğu kadar uzak durulması gerektiğini tabir ediyor.
AFAD’ın ayrıyeten enkaz altında kalınması durumunda yapılacaklara dair de tavsiyeleri var: Kibrit ve çakmak yakmayın, hareket etmeyin ve toz kaldırmayın, ağzınızı ve burnunuzu mendil ya da kıyafetinizle kapatın, borulara, yerinizi arama kurtarma gruplarına bildirmeye çalışın ve ıslık çalın, bağırmayı son deva olarak kullanın zira bağırmak tehlikeli boyutlarda toz yutmanıza neden olabilir.
Dr Hicks, sarsıntı tatbikatlarının ehemmiyetine de dikkat çekiyor.
“Bazı ülkelerde her yıl zelzele tatbikatları oluyor ve herkese ne yapılması gerektiği gösteriliyor.”
Türkiye’de birinci zelzele tatbikatı geçen yıl Kasım ayında düzenlendi.